زمستان گرم اروپا

تجارت جهانی/ مهدی دل روشن: امسال گرم ترین اکتبر تاریخ اروپا، ثبت شده است؛ برای نمونه، از سال ۱۸۸۱ که هواشناسی آلمان ، آغاز به کار کرده، اکتبری به این گرمی در سرزمین ژرمن ها، تجربه نشده است. پاییز گرم اروپا، هر چند دانشمندان آب و هوا را نگران کرده اما مردم عادی از اینکه مجبور نیستند پول بیشتری برای قبض های گاز خود بدهند، حسابی خوشحال هستند.
از سوی دیگر، اطلاعات رسمی حاکی از مطلوب شدن ذخایر گاز در اروپا دارد و روند کاهش قیمت نیز، هر چند آهسته اما به شکلی پیوسته، در جریان است. بر اساس گزارشی که موسسه «آیس» منتشر کرده، قیمت گاز در اروپا به زیر 900 دلار در هر ۱۰۰۰ مترمکعب رسیده است. مصرف گاز اروپا پیش از حمله نظامی روسیه به اوکراین حدود ۵۰۰ میلیارد مترمکعب بود که حدود ۲۰۰ میلیارد مترمکعب به صورت گاز طبیعی و LNG از روسیه وارد می‌شد. بعد از آغاز جنگ این سهم در سال جاری به حدود ۶۰ میلیارد مترمکعب رسیده است. تجارت جهانی برای بررسی بحران انرژی اروپا با محسن بهاروند، معاون سابق امور حقوقی و بین‌المللی وزارت خارجه، سفیر پیشین ایران در بریتانیا و آرژانتین گفتگویی که در ادامه می خوانید:

به نظر شما آیا اروپا موفق شده است که معضل انرژی زمستان امسال را حل کند؟

بنظرم تا حدود زیادی اروپا این مشکل را پشت سر خواهد گذاشت. اگر هم مشکل سوخت کاملا حل نشود تاب آوری جوامع در اروپا خوب است و به هر ترتیب آن را پشت سر خواهند گذاشت.
تئوری زمستان سرد و سخت اروپا ناشی از تحلیل اشتباه دستگاه دیپلماسی ایران نبوده و از افراد تازه وارد برآمده است. به عبارت دیگر، این تحلیل از طرف کل دستگاه و سیستم، نیست. هیچ وقت، دیپلمات ها، اینگونه تحلیل نمی‌کنند. این افراد در مسایلی صحبت و اظهار نظر می‌کنند و حتی به آن وارد می‌شوند که در آن به قدر کافی تجربه ندارند، سریع هم قضاوت می‌کنند و بدون در نظر گرفتن پیچیدگی‌های ماجرا درباره آن به نتیجه می‌رسند. متاسفانه ممکن است گاهی این افراد حتی در تصمیمات بزرگ و مهم کشور هم اثرگذار باشند. اساسا این یکی از مشکلات ما است که افراد در کانال خودشان فعالیت نمی‌کنند، با فعالیت در کانال‌های موازی طبیعتا ممکن است اشتباه صورت بگیرد. البته انسان قطعا اشتباه می‌کند، اما نه انقدر زیاد!

تاثیرات برگزیت بر تامین انرژی در اروپای فعلی چیست؟ اگر انتقال گاز از ایالات متحده آمریکا به بریتانیا پررنگ تر شود آیا وابستگی اروپا به روسیه کمتر می شود؟

من رابطه خاصی بین برگزیت و تامین سوخت اروپا نمی بینم. این موضوع تاثیر گذاری قابل توجهی ندارد که بخواهیم راجع به آن بحث کنیم.

به نظر می رسد که زمستان سخت اروپا تبدیل به زمستان گرم اروپا شده است؛ به عنوان مثال، آلمان استفاده کوتاه مدت از زغال سنگ را در دستور کار قرار داده است. ایران چگونه می‌تواند به یکی از تامین کنندگان سبد انرژی اروپا تبدیل شود؟

هنوز نمی‌توان محکم گفت که اروپا بحران را به صورت کامل پشت سر گذاشته است چون به هر حال تدارک نرمال گاز و سوختی که سال‌ها از طریق روسیه انجام می‌شد حالا با اختلال مواجه شده، ولی این نکته نباید خیلی‌ها را به اشتباه می‌انداخت.
نظر من این است که حتی اگر فرض کنیم اروپا زمستان سختی در پیش داشته باشد فقط یک زمستان است. اگر تامین انرژی از منابع سنتی با مشکل روبرو شود یا امکان آن کم باشد، استفاده از سایر منابع انرژی بخصوص انرژی های تجدیدپذیر، اقتصادی خواهد شد و برنامه ریزی صورت خواهد گرفت که اتکا به منابع نامطمئن به حداقل برسد.
من فکر می کنم کشورهای تامین کننده انرژی از جمله ایران باید در تامین انرژی همه جهان فعال باشند و طوری رفتار نمایند که استفاده از سایر منابع انرژی و مناطق دیگر برای مصرف کنندگان عمده اقتصادی نباشد. در غیر این صورت بیم آن می رود که استفاده از انرژی های جدید باعث منسوخ شدن استفاده از منابع فسیلی شود و ذخایر عظیم گاز و نفت تولید کنندگان عمده بدون مشتری بماند و اصولا از دایره مصرف خارج شوند.
در حالت عادی هم استفاده از سوخت های فسیلی شاید حدود ده سال فرصت بازار دارند و پس از آن بتدریج متقاضیان خود را از دست خواهند داد. لذا من فکر میکنم هر آنچه در این مدت زمان به فروش نرسد در آینده نزدیک غیر اقتصادی خواهد بود. بعید میدانم ایران بسادگی بتواند یا حتی تمایل داشته باشد که به یکی از تامین کنندگان اصلی انرژی اروپا تبدیل شود.

اروپایی ها اساسا چگونه تواسنتند به این زودی، سوخت تهیه کنند؟

آنها بخاطر داشتن امکانات، سرمایه و کریدیت دارند و به سرعت توانستند از طریق منابع گازی جنوب مدیترانه، لیبی، حوزه خلیج فارس و حتی آمریکا، سوخت مورد نیاز خودر را تامین کنند .
گاز مایع را توسط کشتی های مخزن دار، سریعا به اروپا انتقال دادند. این مساله نسان می دهد که ما باید تحلیل درستی داشته باشیم. برای مثال ممکن است در یک جنگ، کشوری با امکاناتی شبیه آمریکا فقط یک آسیب جزیی ببیند، درحالی که همین جنگ می‌تواند تمام زیرساخت‌های کشوری مثل عراق را نابود کند. بنابراین حتی اگر بحرانی هم باشد اصلا به این معنا نیست که طرف مقابل که با بحران مواجه شده، حتما نابود می‌شود.
باید برای ارائه تحلیل‌ها شرایط کشورها را در نظر گرفت؛ اروپایی‌ها به علت داشتن روابط تجاری و بانکی روان و داشتن منابع کافی بلافاصله شروع کردند به خرید سوخت از کشورهای جایگزین. درواقع درست است که اروپا با مشکل اختلال در روند طبیعی سوختش مواجه شد اما دست بسته نبود و طبیعتا با امکاناتی که داشت می‌توانست بحران را تسهیل کند. برای مثال سوخت‌های پاکی مثل انرژی خورشیدی، ایجادش برای کشورهای اروپایی بسیار ساده است منتها تا پیش از این به علت ارزانی سوخت‌های فسیلی، استفاده گسترده از سوخت‌های پاک هنوز برایشان اقتصادی نبود. طبیعتا به محض اینکه سوخت فسیلی رو به گرانی برود و به کشور آسیب وارد کند، فورا و به راحتی این سوخت‌ها هم جایگزین می‌شوند.

دلیل اصلی اینکه نمی‌توانیم با اروپایی ها، همکاری های انرژی محور داشته باشیم، چیست؟

در سالهای اخیر بی اعتمادی زیادی بین ما و طرف های غربی ایجاد شده است که برطرف کردن آن کار آسانی نخواهد بود. اکنون رفتار کشورهای غربی از جمله اروپای غربی تابع فاکتورهای سیاسی و امنیتی است نه معادلات تجاری و اقتصادی.
فعلا از سوی هر دو طرف هم قصد جدی برای پر کردن شکاف ایجاد شده وجود ندارد. تجارت نیاز به یک چارچوب و بستر اعتماد ساز دارد که فعلا بین ایران و کشورهای غربی این اعتماد وجود ندارد. برجام در صورتیکه احیا شود تا حدودی می تواند زمینه ساز ایجاد دیالوگ‌ بین طرفین شود ولی کافی نیست.
اروپا و ایران نیازمند یک گفتگوی جدی در حوزه استراتژیک هستند به‌نحوی که بتوانند با احترام متقابل حداقلی از روابط پایدار و مقاوم در مقابل تحولات سیاسی و امنیتی داشته باشد. حدود این حداقل روابط باید با مذاکرات مستمر بر مبنای اراده واقعی و صادقانه بین طرفین تعیین گردد. در غیاب چنین گفتگوها و توافقاتی بعید است روابط تجاری که یکی دو دهه پیش بین دو طرف وجود داشت، احیا شود. من فعلا در هر دو طرف چنین اراده ای نمی بینم لذا در این رابطه خوش بین نیستم.