مهدی نقوی، سرپرست پیشین منطقه آزاد انزلی در گفتگوی اختصاصی با تجارت جهانی: انتخاب سعید محمد و عبدالملکی برای مناطق آزاد، اشتباه بود / دبیر مناطق آزاد باید «عدد شناس» باشد!
تجارت جهانی: مناطق آزاد رد طول دو سال اخیر، متحمل ضربات سنگینی از نظر افزایش واردات، کاهش صادرات و منفی شدن تراز تجاری شدهاند. انتصاب برخی نامدیران، اساسا مناطق آزاد را تبدیل به یک مرکز اقتصادی بیمار کرده که شاید آوربرداری از آن، سالها طول بکشد. تجارت جهانی در گفتگویی با سید مهدی نقوی، سرپرست پیشین منطقه آزاد انزلی مسایل و مشکلات مناطق آزاد را مورد بررسی قرار داده است.
تراز تجاری مناطق آزاد در چهار ماه نخست سال ۱۴۰۳ مطابق آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران همچون سال گذشته منفی شده است دلیل اصلی آن چیست؟
وقتی که افرادی در راس مدیریت مناطق آزاد منصوب میشوند که هیچ اطلاعی از قوانین و مقررات مناطق آزاد ندارند ، خروجی ان همین میشود که در حال مشاهده ان هستیم. الحاق مناطق آزاد به وزارت اقتصاد، بهترین فرصت بود تا مشکلات با گمرک، مالیات، ارزش افزوده و .. حل شود اما اینگونه نشد. متاسفانه بخاطر عدم ارتباط مطلوب بین آقای خاندوزی و عبدالملکی، موضوع خوب پیش نرفت. در واقع چون آقای عبدالملکی به وزیر اقتصاد تحمیل شد، مشکلات همچنان پابرجا ماند. بخاطر همین موضوع تراز تجاری منفی شده است. جالب اینجاست که ماطبق سیاستهای اصلی ایجاد مناطق آزاد، قرار بود مناطق آزاد به پایلوتی برای بحث صادرات تبدیل شوند. همان طور که گفتم عدم ارتباط وزیر اقتصاد با دبیر، انتصاب افراد بدون صلاحیت در سطح مدیران و اعضای هیات مدیره و عدم اطلاع از قوانین، عدم ارتباط درون سازمانی بین مناطق آزاد و گمرک، مالیات و … دلایل اصلی تراز تجاری منفی محسوب میشود.
چرا مناطق آزاد ایران با وجود ماهیت تولیدی و صادراتی به دروازه واردات تبدیل شده است؟
حدود ۱۲ سال در مناطق آزاد بودم ؛ هم در هیات مدیره حضور داشتم هم در ارکان تصمیم گیری، مشارکت داشتم. من مقداری از این موضوع را قبول دارم ولی نه همه آن را. یک سری از کالاهای اساسی کشور از طریق مناطق آزاد وارد میشود. نباید همه این واردات را به حساب مناطق آزاد بزنیم. با این حال، همنط ور که گفتم سطح کیفیت محصولات صادراتی در بخش تولیدی و در مناطق آزاد، انقدر مطلوب نیست! همچنین نتوانستیم آن دسته از تولیدکنندگانی که در سرزمین اصلی حضور دارند را با سیاستهای مثل مشوقهای معافیت مالیاتی، مجاب کنیم که صادرات خود را از مناطق آزاد انجام بدهند! میشود این کار را با حضور برندهای شناخته شده و معتبر، شروع کرد تا باقی برندها هم انگیزه لازم برای حضور و استفاده از مزیتهای مناطق آزاد را پیدا کنند.
بگذارید مثالی بزنم؛ زمانی که در منطقه آزاد انزلی حضور داشتم، بحث صادرات به روسیه و کشورهای حوزه cis از طریق بندر آزاد کاسپین را داشتیم؛ خب ما ملزم بودیم که استانداردهای مورد نظر آنها برای کالاهای صادراتی را رعایت کنیم در غیر این صورت با ریجکت شدن آن کالا و بازگشت آن به مبدا مواجه میشدیم! تولید کننده فعال در منطقه آزاد باید الزامات و استانداردها را رعایت کند، در غیر این صورت، نمیتواند موفق شود. صراحتا میگویم چندین مورد را شاهد بودیم که کالاهای ایرانی صادر شده به کشورهای cis، برگشت میخورد برای اینکه تولیدکننده نه نیازهای کشورهای مقصد را میدانست و نه ایدهای برای رعایت استانداردهای مورد انتظار آنها،در نظر داشت. وقتی نتوانیم این پروتکلها رعایت کنیم، کار صادرات به شکست منتهی میشود.
انتخاب یک دبیر مثل عبدالملکی برای مناطق آزاد که پیش از آن مخالف موجودیت مناطق آزاد بود، چه پیامدیی منفی برای مناطق به همراه داشته است؟
وضعیت موجود مناطق آزاد، بهترین پاسخ برای سوال شماست. من کاری با ایشان ندارم، آدم محترمی هستند ولی همه آدم های محترم اساسا متخصص آن حوزهای که مسئولیت قبول کردهاند، محسوب نمیشوند. همچنین آقای سعید محمد که از قرارگاه خاتم تشریف آوردند، بیشتر در مباحث عمرانی، فنی، راه ، شهرسازی و سدسازی فعالیت داشتند در حالی که مناطق آزاد بیشتر بعد تجاری، اقتصادی، لجستیکی و تولیدی دارد. خب وقتی فردی این چنینی بیاید و در راس یک مجموعهای مرتبط با صادرات، واردات، تجارت و بازرگانی و تولید قرار بگیرد، احتمالا نتواند موفق شود.
قوانین حوزههایی مثل سرزمین اصلی با مقررات مناطق آزاد، متفاوت است. فرق میکند وقتی چنین افرادی بیایند در راس این موضوع قرار بگیرند و اطلاع و ارتباطی هم با قوانین مقررات نداشته باشند، خروجی قطعا وضعیت فعلی مناطق آزاد میشود.
چرا سرمایهگذاری در مناطق آزاد، کاهش یافته و دیگر جذابیتی وجود ندارد؟
وقتی تراز تجاری مناطق آزاد، منفی است خب مشخصا عقل سلیم میگوید نباید در این چنین فضایی، سرمایهگذاری صورت بگیرد.
ارزش واردات در مناطق آزاد دو برابر دو برابر صادرات است دبیر بعدی مناطق آزاد باید چه راهبردهایی برای آواربرداری از وضعیت اسفناک دو سال اخیر مناطق آزاد در پیش بگیرد؟
من دو سال شما رو میگویم سه سال؛ بخاطر اینکه از ابتدای دولت سیزدهم به نظر من اصلا انتخاب دبیر مناطق ازاد (سعید محمد و حجت عبدالملکی) اشتباه بود. در صدر این موضوع باید بگویم که وقتی شخصی را بعنوان دبیر مناطق آزاد، انتخاب میکنند باید حتما با وزیر اقتصاد هماهنگ باشد.
به نظر شما، اینکه مناطق آزاد زیر مجموعه وزارت اقتصاد شد، کار صحیحی بود؟
ببنید من با این موضوع به رغم اینکه بسیاری از دوستان، مخالف هستند، کاملا موافقم! یا اینکه باید مناطق آزاد، بعنوان معاونت رییس جمهور در امور مناطق آزاد تغییر ساختار بدهد. اینکه مشاور رییس جمهور در مناطق آزاد باشد اما هیچ اختیاری نداشته باشد، اصلا خوب نیست! مگر میشود مشاور رییس جمهور باشید اما حکم شما را وزیر اقتصاد صادر کند؟
پس یعنی اینکه دبیری که به مناطق آزاد میآید حتما باید با وزیر اقتصاد هماهنگ باشد؟
بله صد در صد؛ دبیری که انتخاب میشود حتما باید با وزیر امور اقتصادی و دارایی در هماهنگی کامل باشد تا کارها خوب پیش برود. از جمله اینکه مسایل مالیاتی حل شود و همافزایی وجود داشته باشد.
حالا ما بخواهیم نخواهیم خوشمون بیاد یا نیاد الان قانون تصویب کرده مصوب مجلس هست شورای نگهبان هم تایید کرده دولت هم موافق بوده مدیریت امور مناطق آزاد دست وزارت اقتصاد و به نظر من هم درست است علی رغم اینکه خیلی از دوستانی که حضور دارند میگن این موضوع اشتباهه من میگم نه مناطق آزاد بشن معاونت امور مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با توجه به تعدد مناطقی که وجود داره یا اینکه عرض کنم خدمت شمازیرنظر وزارت اقتصاد باشد به عنوان مشاور رئیس جمهور و دبیر مناطق آزاد به نظرم این موضوع اشتباه است مشاوری که هیچ اختیاری رو نداره و ابلاغش رودبیر مناطق ازاد دبیراقتصاد صادر میکند به نظر من اشتباهه چه بهتر که زیر نظر وزیر اقتصاد باشه و بتونه مناطق آزاد مشکلاتی که با مالیات و گمرک داره در این حوزه تو وزارت اقتصاد حل و فصل کند دبیری که میخواد بیاد حتما باید با وزیر اقتصاد اولا تعامل داشته باشه ارتباط خوبی داشته باشند نه با وزیر اقتصاد با بدنه وزارت اقتصاد دوم از قوانین و مقررات مناطق آزاد اطلاع داشته باشد عدد شناس باشه عدد و رقم بشناسه اطلاعات کافی داشته باشه تاثیراتش مرتبط با این حوزه باشد حالا مناطق آزادهمه چی توش هست اسم مناطق روشه مناظق ازاد تجاری صنعتی گردشگری یعنی همه چی داریم مسائل اجتماعی داریم با توجه به اینکه خوب بالاخره جمعیت دارن زندگی میکنن مباحث فرهنگی داریم مباحث اقتصادی داریم تجاری داریم همه چی توش هست دبیری که می گذارند باید ارتباط داشته باشه با بدنه وزارت اقتصاد با هیئت وزیران با وزرایی که عضو شورای عالی هستند اطلاع از قوانین مناطق آزاد داشته باشد حداقل حداقل حالا نمیگیم جز ارکان سیاسی باشه ولی خوب قبولش داشته باشند یک فرد ملی باشد قبلا سوابق و تجربیاتی در این حوزه داشته باشه حداقل ببینید دبیری که در مناطق ازاد می کذارند حکمش را وزیر اقتصاد امضا میکند در حالی که اعضای هییت مدیره مناطق آزاد دارند در حالی که اعضای هیئت مدیره مصوبه هیئت وزیران میگیرن یعنی اعتبار اسنادی و اعتبار اداری یک عضو موظف یا غیر موظف از دبیر بالاتره دبیر اسمش روشه دبیر هماهنگی دبیر شورای عالی هماهنگی مناطق ازاد بیبشتر کار های ستادی و پشتیبانی انجام میده ایشون باید حداقل قوانین مناطق ازاد رو بلد باشه و باید تجربیاتی در این حوزه داشته باشه یه خورده دقیق تر بشیم دبیر بعدی باید چه راهبرد هایی رو باید داشته باشه نقاط ضعفی رو که فعلا مناطق ازاد را دارند باید شناسایی کند و نقاط قوت را تقویت کند اگر این موضوع راهبرد ایشلن باشد با توجه به توضیحات قبلی که دادم میتواند مناطق ازاد را با توجه به هدف اصلی که دارد برساند.