تجارت جهانی: به دنبال ادامه تنش‌ها میان آذربایجان و ارمنستان، دسترسی جاده‌ای ایران از طریق ارمنستان به روسیه و سپس اروپا محدود شده و حالا زمزمه‌هایی در باب از دست رفتن فرصت‌های ترانزیتی و قفل شدن همیشگی مسیر قفقاز برای ایران در میان کارشناسان شنیده می‌شود.
ایران سالهاست که از طریق آذربایجان و ارمنستان به اروپا متصل می‌شود؛ درواقع عموما با گذشتن از آذربایجان وارد گرجستان شده و از آنجایی که گرجستان به دریای سیاه راه دارد، ایران از این مسیر به اروپا متصل می شود، از این جهت قفقاز از نظر موقعیت ترانزیتی برای ایران حائز اهمیت است. با این حال به نظر میرسد حالا تنش در این منطقه موجب شده برخی در داخل حتی به شیفت همیشگی ترانزیت از قفقاز به غرب خزر فکر کنند. گواه این موضوع نیز برگزاری نخستین اجلاس ۶ جانبه ترانزیتی با هدف همگرایی در شرق دریای خزر بود. این اجلاس ماه گذشته با حضور کشورهای ترکمنستان، قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان برگزار شد و در آن ایران به عنوان میزبان پیشنهاد کرد تا پلت‌فرم مشترک ترانزیتی میان کشورهای حاضر در اجلاس ایجاد شود.
با تمام این‌ها محسن پاک‌آیین، سفیر سابق ایران در آذربایجان، وضعیت نسبتا آرامی را برای ترانزیت کالا از ایران به اروپا ارزیابی می‌کند. در ادامه گفت‌وگوی کوتاه تجارت‌جهانی با این دیپلمات سابق ایرانی را میخوانید:
از نگاه شما احتمال اینکه ایران در پی تنش ایجاد شده در منطقه قفقاز موقعیت‌هایش برای ترانزیت کالا به اروپا را از دست بدهد، چقدر است؟
رفت و آمد ترانزیتی ما به اروپا عموما از دو مسیر زمینی و دریایی است، یعنی ترکیه و جمهوری آذربایجان. از جمهوری آذربایجان متصل می‌شویم به گرجستان و از آنجا هم به دریای سیاه و اروپا. اما ارمنستان در حال حاضر مسیر اتصال ما نیست چون ما تا ایروان را جاده خوب داریم و از پس از آن که باید به گرجستان وصل شویم که هنوز جاده مناسبی برایش نداریم و مسیرصعب‌العبور است. در کل اختلافاتی که در این منطقه ایجاد شده به نظرم مشکلی برای ترانزیت ما ایجاد نکند چرا که مسیر ترانزیتی ما محدود به آذربایجان نیست.
یعنی فکر می‌کنید نتیجه این اختلاف هم برای ما بی‌تاثیر باشد؟
اگر تحولات مسالمت‌آمیز حل شود مشکلی پیش نمی‌آید اما اگر که جنگ ادامه پیدا کند و کار به تغییر مرزهای جغرافیایی بکشد، ممکن است مسیر ما با ایروان دچار مشکل شود البته هم بعید است و هم امیدواریم که این اتفاق نیفتد.
میزان ترانزیت ما از این مسیر به اروپا به قدری چشم‌گیر هست که ایجاد مشکل در آن موجب خسارت گسترده شود؟
مسیر اصلی ترانزیت ما به اروپا از طریق ترکیه و زمینی است. مسیر ترانزیتی از آذربایجان به گرجستان و بعد دریای سیاه چندان پر حجم نیست چون ما صادرات عمده به گرجستان نداریم. از این مسیر بیشتر تانکرهای گاز جابه‌جا می‌شود. به نوعی ترکیه مسیر اصلی است و این مسیر فقط یک آلترناتیو محسوب می‌شود.
در پی اجلاس شکل گرفته به نظر میرسد ایران به دنبال نوعی شیفت ترانزیتی از قفقاز به غرب خزر باشد، آیا این را نشانه نگرانی ایران از از دست رفتن مسیر قفقاز نمیدانید؟
من بعید میدانم ایران مسیر قفقاز را از دست بدهد چون آذربایجان هم از کشور ما به خلیج‌فارس و دریای عمان از مسیر چابهار میرسد، بنابراین هر دو طرف در مسیر ترانزیتشان به هم نیاز دارند. چون اقدام ایران و آذربایجان متقابل است، این مسیرها احتمالا باز و بدون مشکل خواهند بود.
اگر آذربایجان موفق شود وابستگی ترانزیتی‌اش به ایران را از بین ببرد چطور؟
نیاز اصلی آذربایجان به ایران مسیر کریدور شمال به جنوب است که آن را به دریای عمان و خلیج‌فارس می‌رساند. آذربایجان مرزی با نخجوان ندارد و بیش از 20 سال است از این مسیر استفاده می‌کند. من فکر میکنم حتی اگر دسترسی آذربایجان به نخجوان هم ایجاد شود، که البته مدت‌ها طول خواهد کشید، استفاده از مسیر ایران برای جمهوری آذربایجان باصرفه است و از نگاه من آن را حفظ می‌کند.
