قصر شیرین؛ منطقه جبران تلخی‌ها

تجارت جهانی/سامان دولت‌خواه: مناطق آزاد در کشورهای مختلف با اهدافی در زمینه های رشد اقتصادی و توسعه کشور ایجاد شد. در ایران نیز مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور
به منظور انتقال فناوری های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادرات کالا و خدمات و تأمین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج ایجاد شد. در طی سال های فعالیت این مناطق، توفیقی در رسیدن به اهداف مورد نظر نداشتند. با این حال طبق مصوبه مجلس مناطق آزاد جدید در دستور کار قرار گرفت. با همین منظور، تجارت جهانی با حشمت الله فلاحت پیشــه، رییس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی پارلمان و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، درباره مسایل مناطق آزاد گفتگو کرده که متن آن را در ادامه میخوانید…

به نظر شما منطقه آزاد قصرشیرین چه پتانسیل هایی دارد و آیا ممکن است به حاشیه نشینی منجر شود؟

هدف همه امکانات قرار داده شده برای مناطق آزاد، توســعه و علی الخصوص توسعه همزمان با بهره وری یعنی توسعه صادرات است. در دنیا کشورهایی که عملکرد مطلوب را داشتند نیز از همین روند توسعه صادرات به نتیجه رسیده اند. اما در ایران اثری متفاوت ایجاد شد و به جای اینکه مناطق به محلی برای توســعه صادرات تبدیل شوند، محلی برای توسعه واردات و به دروازه ی آن تبدیل شده اند. یعنی شکست سیاست جایگزینی واردات در مقابل سیاست توسعه شکست جایگزینی واردات سیاستی است که هدف از آن، تولیــد داخلی هر کالایی اســت که وارد کشور می شده است. در برخی از کشورها مانند آرژانتین و کشــورهای ایدئولوژیک، انقلابی و نگران درباره تحریم ها این سیاستگذاری وجود دارد و تســهیلاتی در این زمینه قائل میشوند. کشور ایران هم به همین منوال حرکت میکند و سیاست جایگزینی واردات در راس امور است. به عنوان مثال زمانیکه مکانی افتتاح می شود اینگونه عنوان می شود که سالانه از خروج میزان ارز جلوگیری میکند. دلیل این اتفاق در کشور این است که صنایع مختلف نه تنها تقویت نشده اند بلکه به دلیل وجود سیاستی بنام سکوی صادرات حتی به ورشکستگی رسیده اند. براساس عقیده برخی افراد، کشور باید به سکوی صادرات تبدیل میشد به این معنا که کالا از کشوری دیگر وارد و از ایران به مقاصد مختلف صادر میشد؛ درحقیقت کشور از این بارانداز به رشد می رسید، اما نتیجه ای که بدست آمد این است که این سیاست به حدی سودآور بود که رانت های زیادی را در پی داشت و هر کسی که صاحب قدرت بود، از این سیاست استفاده کرد و حتی در حدود ۷۰۰ اسکله باز در کشور احداث شد که بدون گمرک و عوارض کالا را وارد میکردند. این روند در نهایت باعث شکست این سیاست و عدم نتیجه مورد نظر شد. وجود رانت در کشور ارکان توسعه را باطل میکند؛ این اتفاق در ایران افتاد و درنهایت شکســت اهداف مناطق آزاد و ویژه شکل گرفت. در حقیقت این مناطق به محل رخنه کالاهای خارجی تبدیل شده و شکست کالای داخلی را در پی داشت.

شما موافق تشکیل مناطق آزاد مناطق قصرشیرین و اسلام آباد غرب بودید؟

بله. قصرشیرین در مرز و اسلام آباد به عنوان منطقه ای ویژه قرار دارند و این روند کلی و مسیری است که کشور در پیش گرفته است و در کرمانشاه هم براساس توسعه صادرات برنامه ریزی شد. به عنوان مثال عراق کشوری بود که به شدت نیازمند کالاهای تولیدی ایران بود و درعین حال از لحاظ توسعه صنعتی شرایط مثبتی نداشت. این زمان فرصت مناسبی برای ایران بود تا بخشی از کالاهای تولیدی خود را به عراق صادر کند، همانطوری که بخش اعظم صادرات ایران از سراسر کشور وارد عراق میشد و درصد خام فروشی به این کشور کمتر از سایر مرزهای کشــور بود. البته در ادامه ممکن است که این به تدریج این روند برعکس شده و به دلیل سیاست های کشور و رفتار اقتصادی کشور عراق تغییر کند. قصر شیرین همچنان در مسیر اولیه قرار دارد و لازم است فعالیت های عمرانی بیشــتری در آن صورت گیرد. احداث منطقه ویژه اقتصادی اسلام آباد از سال های پیش طراحی شده بود و در ســال های حضور بنده در مجلس به تصویب رسید اما فعالیت های قابل توجهی در آن صورت نگرفت.

چه تفکــر و سیاستی باعث عدم صنعتی شدن استان های کردنشین در ایران شده است؟

عمدتاً دو دلیل وجود دارد. در سال ۱۳۱۳ یا ۱۳۱۴ کارخانه ای در اســلام آباد به نام کارخانه قند شاباد تأسیس شد که در حال حاضر هم دارای شهرت است. شاباد سومین کارخانه بزرگ کشور بود که قند غرب کشــور را تأمین می‌کرد و بعد از انقلاب، در دوران جنگ بمبــاران و پس از آن بازسازی شد.
در طول جنگ ضربه ای بــه مناطق درگیر جنگ وارد شــد و این بود که دولت به علت های امنیتی با دلار ۷ تومانــی کارخانه ها را در مرکز ایران، علی رغم اینکه مناطق مرزی قابلیت ایجاد کارخانه های زیادی را داشتند، احداث کرد. علت بعدی عدم نگاه ملی در مسئولان رده های مختلف و توجه صرف به منطقه خودشان است. به عنوان مثال صنایع فولاد که در مرکز ایران قرار دارند و بزرگترین آب بری متعلق به این صنعت است، امروز بسیار زیانده بوده و به یک بحران برای کشور تبدیل شدهاند؛ به طوریکه سالیانه بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ میلیون تومان برای برخی از صنایع مرکزی که در این کارخانه ها درست عمل نکرده اختصاص مییابد. پساز جنگ نیز همین روند پیش رفت. به عنوان مثال در زمینه راه آهن؛ بسیاری از صنایع در کشور در کنار راه آهن قرار دارد. راه آهن تهران خسروی بغداد یکی از خطوط اصلی در راه آهن کشور است. در حدی که احداث این راه آهن توسط آلمان برنامه ریزی شده بود و اگر آلمان در جنگ جهانی پیروز میشد این راه آهن را احداث میکرد.

اما در کشور تصور بر این بود که این طرح باعث به حاشیه رفتن طرح های دیگر کشور خواهد شد. در سفر مقام معظم رهبری به کرمانشاه ۳۰۰ میلیارد تومان برای تکمیل این راه آهن قرار گرفت که فقط ۲۸ میلیارد آن تخصیص داده شد. در تمام دنیا توسعه از مرزهای کشور اتفاق می افتد اما در ایران این مسیر متفاوت و وارونه است. سیاستی که باعث این روند می شود عدم دید ملی برخی از مسئولان است که در سطوح مختلف وجود دارد. من معتقد هسـتم که اگر راه آهن تهران- کرمانشاه-خســروی-بغداد احداث شود و در ادامه آن به سوریه هم ادامه پیدا کند، می توان ظرف ۱۰ ســاعت به دریای مدیترانه رسید و کشور را به توســعه بین المللی هدایت کرد و رسیدن به این توسعه نیاز به عزم و پیگیری جدی دارد. حتی کشور مقابل تا ۱۲ کیلومتری بغداد خط راه آهن دارد.

اگر این راه آهن به احداث شود، تمامی ظرفیت های منطقه برای توسعه احیا خواهد شد. توسعه نه با حرف بلکه با انجام چنین اقداماتی به نتیجه خواهد رســید. علاوه بر این ضروری است تا نگاه امنیتی از منطقه برداشته شود. در گذشته حضور داعش یا نیروهای آمریکا دلیل نگاه امنیتی به مرز بود اما امروزه هیچ یک از این مشکلات وجود ندارد و مردم به راحتی زندگی کرده و در حال رفت و آمد هستند. امروزه دیرگاه تجاری اقتصادی باید جایگزین دیدگاه امنیتی شود.

مهمترین محصولی که قصر شیرین پس از تبدیل به منطقه آزاد، قابلیت صادر کردن آن را دارد چیست؟

قصر شیرین در گذشته منطقه ای تجاری بود. در حال حاضر نیز قابلیت تجاری دارد. به عنوان مثال در زمینه شیلات فعالیت عظیمی صورت گرفت و ناتمام ماند. در مناطق گرمسیری کرمانشاه، دو ماه قبل از مناطق دیگر کشور بهار میشود و محصولات مرکبات و سبزیجات مزیتی نسبی در این منطقه دارند.