تجارت جهانی/ بشری حسین زاده: مناطق آزاد در ایران براساس تجربه کشورهای دیگر در رشد اقتصادی از طریق احداث مناطق، سی و یک سال پیش ایجاد شدند. عمران، آبادانی، رشد اقتصادی، رشد تولید و افزایش اشتغال برخی از اهداف پیش بینی شده برای این مناطق در کشور بوده است. با وجود داشتن ظرفیت و پتانسیل پیشرفت، این مناطق نتوانستند استان خود را به رشد برسانند و حتی مشکلاتی هم برای آنان به وجود آورده اند. منطقه آزاد ماکو بزرگترین منطقه آزاد در شمال غربی ایران واقع شده است. تجارت جهانی در مورد وضعیت این منطقه با حسین فروزان مدیرعامل منطقه آزاد ماکو در سال های 1392 تا 1397 گفتگو کرده که در ادامه متن آن را می خوانید…
بنظر شما چرا مناطق آزاد در کشور تاکنون موفقیت آمیز عمل نکرده اند؟
از ابتدای تصویب و احداث مناطق آزاد، هیچ‌یک از مدیران تفکری متناسب با مناطق آزاد نداشتند و درحقیقت شاهد هیچ اعتقادی به مناطق آزاد نبودیم. صرفاً همانند برخی کشورها بدون هیچ دیدگاه درستی آنها را احداث کردیم. تقریبا همه مناطق آزاد ایران در مقایسه با مناطق موفق جهان مانند ترکیه و یا امارات ناموفق بودند و می‌توان گفت که علت اصلی آن به سیاست‌های کشور که علیه مناطق است، برمی‌گردد؛ ما شاهد تعارض منافع هستیم. بنظر بنده حتی در دولت آقای روحانی نیز هیچ اعتقادی به مناطق آزاد وجود نداشت، نه تنها شخص رییس جمهور بلکه اطرافیان که اثر گذار هستند هم اعتقادی به مناطق آزاد نداشتند. تنها منطقه با عملکرد موفق در آن دوره منطقه آزاد ماکو به دلیل وجود همدلی و هماهنگی میان مسئولان در استان بود که باعث پیش رفتن فعالیت‌های این منطقه شد.
لطفا در مورد تامین زیرساخت ها در دوران مدیریت خود در منطقه آزاد ماکو توضیح دهید.
بند یک اساس نامه مناطق آزاد، ایجاد و عمران و آبادانی را هدف اصلی مناطق آزاد می‌دانند. موقعیت جغرافیایی منطقه آزاد ماکو که ۳۰۰ کیلومتر از تبریز فاصله دارد و شمال غربی‌ترین نقطه ایران است، دارای پتانسیل‌های فراوانی بود و در زمان حضور من منطقه در شرایطی قرار داشت که از فرودگاه و جاده‌سازی برخوردار نبود و از نظر زیرساخت در شرایط بدی قرار داشت. اولین اقدام برای ارتباطات در ماکو احداث فرودگاه بود که در خرداد سال ۱۳۹۳ آغاز و اولین پرواز در اسفند ۹۵ انجام شد. البته هیچ فردی اعم از ریاست جمهور، وزیر راه، معاون اول و یا هیچ مقام دیگری برای افتتاح آن فرودگاه حضور پیدا نکرده‌اند و این بی‌تفاوتی مقامات و بی‌توجهی آنان به منطقه آزاد را می‌رساند.
برای ساخت فرودگاه، اتمام ترمینال‌ها و تأمین لوازم مورد نیاز در حدود ۱۱۰ میلیارد تومان در آن سال هزینه و تجهیزات ناوبری از اسپانیا تامین شد. همچنین در زمینه مجوزها با حضور مرحوم ترکان بدلیل مدیریت قوی برای اخذ مجوزها با مانعی مواجه نشدیم. در آن زمان هر هفته پنج پرواز برقرار می‌شد که در حال حاضر به سه پرواز رسید و به تعداد مسافر بسیار کمی کاهش یافته است.
آیا با فوق لسیانس فلسفه می‌توان منطقه ازاد ماکو را اداره کرد؟
از این مشکلات در کشور به کرات وجود دارد و افراد اکثراً در تخصص‌های خود قرار ندارند. البته که هر جایگاهی شخصیت خاص خود را نیاز دارد؛ به‌عنوان مثال منطقه آزاد ماکو با منطقه کیش و یا قشم تفاوت دارد. ماکو منطقه‌ای است که به زیرساخت نیاز دارد و در آن به مدیران اجرایی و باسابقه اجرایی نیاز است.
به‌نظر من فردی باید در منطقه آزاد حضور داشته باشد که با مسایل اجرایی، ساخت‌وساز و عمران کاملاً آشنایی و سابقه کار در این حوزه را داشته باشد. به‌عنوان مثال شهردار یا در وزارت راه باشد. در صورتی که روابط در کشور حاکم نباشد می‌توان برای هفت منطقه، هفت مدیر با علم مرتبط، تجربه و سابقه مناسب انتخاب کرد. اگر برنامه بلندمدت و مناسبی برای توسعه کشور داشته باشیم، قطعاً باید بهترین مدیران را برای آن انتخاب کنیم، همان‌طور که مقام معظم رهبری یک‌بند را به وظایف مناطق آزاد در اقتصاد مقاومتی اختصاص دادند.
نظر شما درباره انتقال مناطق آزاد به وزارت اقتصاد چیست؟
به‌نظر من مرگ مناطق آزاد زمانی اتفاق افتاد که مجلس قبل به دلیل ناتوانی از امتیازگیری از مرحوم ترکان مناطق آزاد را از ریاست‌جمهوری زیر نظر وزارت اقتصاد برد؛ به‌نظر من همان روز مناطق آزاد به پایان رسید.
ثبات در مدیریت مناطق آزاد ما هیچ‌گاه وجود نداشت، این در حالیست که منطقه آزاد جبلعلی از سال ۱۹۷۵ تاکنون مدیریت واحد به خود داشته و حتی در آن زمان بودجه کافی برای تأمین زیرساخت‌ها به آن اختصاص‌داده‌شده بود، اما در ایران بودجه‌ای برای تأمین زیرساخت‌های مناطق آزاد اختصاص داده نمی‌شود. زمانی که در منطقه آزاد حضور پیدا کردم ۲۰ واحد تولیدی وجود داشت و در پایان دوره بنده حدود ۱۴۰ واحد و در حال حاضر بالای ۲۰۰ واحد تولیدی در منطقه ماکو داریم. صد درصد زیرساخت‌های منطقه ماکو در زمان مدیریتی بنده تأمین شد و برخی از آنها نیاز به تکمیل داشت که تاکنون تکمیل شده‌است، اما بعد از آن هیچ پروژه جدیدی حتی در فاز مطالعاتی نیز آغاز نشد. یکی از عامل های موفقیت مدیران، توانایی اجرایی آن ها در کارهاست. چرا که در منطقه پس از من شاهد مدیرانی بودیم که اگر چه در عرصه امور مالی توانمند هستند اما در امور اجرایی ضعیف هستند.
هیچ اطلاعاتی از میزان تولیدات مناطق آزاد به خصوص ماکو در حدود سه سال اخیر منتشر نشده است؛ چرا؟
بنده اطلاعات دقیقی در این مورد ندارم اما نکته مهم این است که اگر ما خواستار سلامت سازمانی هستیم، باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که کارمندان از توانایی تامین رفاه در زندگی شخصی برخوردار باشند. مثلا در زمان مدیریت دکترعبدالرحیمی حقوق‌ها نصف شد و تمام اضافه‌کاری‌ها کاملاً حذف شد. در حال حاضر این مورد اثرگذاری بسیاری بر سلامت سازمانی خواهد داشت. اکنون سازمان نیز هیچ شباهتی به گذشته‌ی خود ندارد و من معتقدم که ماکو از ریل خارج شده‌است و اختلافاتی که وجود دارد باعث این شرایط در ماکو شده است.
منطقه ازاد ماکو و انزلی، تنها سازمان هایی هستند که هیچ گونه اطلاعاتی از آنها در سامانه کدال منتشر نشده است؛ چرا؟
اطلاعاتی از وضعیت حال حاضر ندارم اما تمام اطلاعات در این موضوع در زمان مدیریت من یعنی تا فروردین ۹۷ کاملاً موجود است.
اختلافات مرحوم ترکان و آقای روحانی باعث رفتن او از دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد شد؟
اختلافی بین این دو وجود نداشت. من و مرحوم ترکان ارتباط بسیار نزدیکی با یکدیگر داشتیم، مرحوم ترکان روحیه بسیار اجرایی داشت و فرد بسیار سالمی بود و درعین‌حال در صحبت کردن صراحت داشت و حتی اشکالات ریاست جمهور را به وی بیان می‌کرد که این موضوع مورد پذیرش آقای روحانی نبود. برنامه ریزی اینطور بود که آقای ترکان به‌عنوان مشاور ریاست جمهوری باقی بماند و فردی دیگر به‌عنوان دبیر شورایعالی مناطق آزاد انتخاب شود، دلیل آن‌هم این بود که دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد زیر نظر وزارت اقتصاد قرار گرفته بود اما نکته اینجاست که رئیس‌جمهور می‌توانست دبیرخانه را فعلا به دلیل وجود زمان تا اجرایی شدن در برنامه ششم توسعه زیر نظر وزارت اقتصاد نبرد اما بر اساس تصمیم آقای روحانی و تیم او آقای ترکان حذف شد.
هماهنگی ها و فعالیت‌های حضرتعالی به طور مستقیم با مرحوم ترکان بود یا آقای جهانگیری؟
ارتباط مستقیم با شخص مرحوم ترکان داشتم اما جلساتی نیز با آقای جهانگیری برقرار می‌شد، آقای ترکان سفرهای بسیاری شاید بیش از چهل بار به منطقه ماکو داشتند و عاشقانه به مملکت و نظام خدمت می‌کردند.
آیا به شما حضور در منطقه آزادی دیگر یا دبیری شورایعالی مناطق آزاد پیشنهاد شد؟
در زمان آقای بانک پیشنهادی داده شد که به‌جای آقای بازرگان حضور داشته باشم اما بنده برای جایگاه های اجرایی گزینه مناسبتری هستم. شرایط متفاوتی برای من در آن زمان وجود داشت و حتی آقای بانک زمانی پیشنهاد تفاهم با فردی که علیه من اقدام کرده بود را دادند و حتی به من گفتند که در صورت عدم تفاهم مجبور هستیم تا شما را از دست بدهیم و من پذیرفتم که همان روز مکان را ترک کنم اما زمان آن به پس از افتتاح فرودگاه به تعویق افتاد.
آیا آقای حجت عبدالملکی که پیش‌تر مخالف مناطق آزاد بود و آنها را دروازه واردات می دانست، تاکنون موفق عمل کرده است؟
به‌نظر من کسی که ذاتاً مخالف مناطق آزاد است اساس نباید این مسئولیت را بپذیرد. نمی‌توان مناطق آزاد را این‌گونه به رشد حرکت داد. در حال حاضر مهم‌ترین نکته تغییر نگاه به مناطق آزاد است، طبق ماده ۶۵ تمامی اختیارات دولت عیناً به مدیرعامل منطقه منتقل میشود و حتی تأکید میشود که درصورتی‌که در استان‌ها جلساتی برگزار شود و درباره مناطق آن استان صحبتی شود، مدیرعامل منطقه باید حضور داشته باشد. در زمان حضور من شورای تأمین زیر نظر بنده قرار داشت، اما با یک بررسی متوجه می‌شویم بعد از آن حتی یک جلسه نیز برگزار نشده است. متاسفانه در مناطق آزاد ما اجزای بهم ناپیوسته هستم، به صورت جزیره ای عمل کمی کنیم و هیچ ثباتی در قوانین و یا مدیریت وجود ندارد.
آیا در منطقه آزاد ماکو سرمایه گذار خارجی وجود دارد؟
بزرگترین سرمایه گذار در ماکو از کشور چین حضور دارند. از کشور هند در زمینه کابی آلیاژ نیز سرمایه گذارانی حضور دارند که با مسایلی در زمینه عدم وجود پروتکل های لازم مواجه بودند. سرمایه‌گذاران از کانادا در حوزه معدن و از آلمان نیز درزمینه جمن های مصنوعی رولی در روند اخذ مجوزها بودند که بنده از آن‌جا رفتم وپس از آن با برهم خوردن برجام به نتیجه نرسید.
بسته های سرمایه گذاری که در حال حاضر برآن تاکید می شود در زمان شما هم وجود داشته؛ در شرایط فعلی آیا سرمایه گذار رغبتی به آمدن دارند؟
صحبت ها درباره برنامه ریزی ها که هر کدام در حکم یک بسته است وجود دارد، اما عملی شدن آن ها بسیار سخت است. آقای ترکان برای کلنگ زنی طرح ها حاضر نمیشد و معتقد بود هرگاه اماده افتتاح شد حاضر میشود چون معتقد بود بسیاری از طرح ها مثلا مانند فرودگاه در چابهار و یا ارس که هرکدام یک بسته است، آسان تعریف می شود اما به ثمر رساندن آن سخت است.
آیا واقعا تراز تجاری مناطق آزاد مثبت است؟
من از شیوه بررسی آن اطلاعی ندارم اما بنظر من مهم تر از اعلام مثبت شدن باید تشریح شود که برای مثبت شدن تراز تجاری، چه فعالیتی انجام شده، چه امتیازاتی به سرمایه گذاران و بخش خصوصی تعلق گرفته و چه مشکلاتی حل شده است. باید به مشکلات سرمایه گذاران مثلا وضعیت انتقال پول و بانکی، تغییر قوانین و بی ثباتی ها رسیدگی شود. اگر مدیران موانع را حل کنند به طور طبیعی تراز تجاری مثبت خواهد شد.
آیا موافق با ایجاد مناطق آزاد جدید هستید؟
بنظر من لازمه ایجاد مناطق جدید موفقیت است. باید بررسی شود هفت منطقه موجود موفق عمل می کنند یا نه؛ اگر عملکرد موفقی داشتند، مناطقی را به آنان اضافه کنیم اما در صورتی که موفق نبودند دلیل برای اضافه کردن مناطق جدیدی وجود ندارد.
