دولت اول روحانی، 4 سال تکرار نشدنی و پر از آرامش بود…
تجارت جهانی/ بشری حسین زاده: سی و یک سال پیش بر اساس تجربه کشورهای موفق در حوزه تجارت و سرمایه گذاری، در ایران مناطق آزاد تاسیس شد تا در موضوع رشد اقتصاد و آبادانی کشور از طریق صادرات، سرمایه گذاری و تولید نقش موثر خود ایفا کنند. با این حال در طی سال ها فعالیت خود، نتوانستند طبق اهداف پیش بینی شده پیش بروند و آبادانی را برای کشور به ارمغان آوردند. تجارت جهانی در همین زمینه با مصطفی سالاری، استاندار اسبق گیلان و مدیرعامل پیشین سازمان تامین اجتماعی گفتگویی داشته است که در ادامه می خوانید…
مناطق آزاد ایران در طول سی‌سال اخیر، همیشه در مظان اتهام بوده‌اند که به دروازه واردات تبدیل شده‌اند؛ مشکل اصلی مناطق آزاد در عدم موفقیت چیست؟
وضعیت کلی حاکم بر کشور و نقش مناطق آزاد در این زمینه بسیار اثرگذار است. هدف در ایجاد مناطق آزاد تسهیل فعالیت های اقتصادی، واحد های صنعتی و تولیدی توسط مواد اولیه و صادرات کالای نهایی و همچنین کاهش فرایند های بوروکراتیک در اخذ مجوز ها و خدمات اداری برای فعالیت اقتصادی نسبت به سرزمین اصلی است. توسعه تجارت بین المللی و تردد اتباع خارجی با ویزای فرودگاهی به مناطق آزاد از اهداف دیگر تشکیل این مناطق در کشور است.
با توجه به این اهداف، در حوزه های تجاری، تولید کالا، اقتصادی، گردشگری و حتی تخفیف در زمینه هزینه ها باید زیرساخت هایی فراهم می شد که برخی صرفا در قوانین موجود هستند اما اجرایی نشدند.
تردد خودرو بدون عوارض گمرکی در مناطق آزاد و کالای همراه مسافر بیش از چیزی که مورد نیاز بود مورد استقبال قرار گرفت (که البته در حدود 4 سال گذشته محدودیت هایی برای آنها قرار داده داد و همین موضوع هم باعث از بین رفتن جذابیت های موجود در مناطق آزاد شد) اما تسهیلاتی که در زمینه رونق تولید و تجارت بین الملل مانند خدمات بانک و بیمه، تسهیل مقررات برای واردات مواد اولیه و خدمات روادید اثرگذار بود به طور کامل اجرایی نشد. در نهایت اگر خدمات گردشگری، صنعتی تجاری و خدماتی از این قبیل صورت نگیرید و به عرصه عمل نرسد عملا اعلام کرده ایم که مناطق آزاد را قبول نداریم و فعالیت آن را همانند مناطق ویژه کردیم.
شما مدتی مدیر‌حقوقی منطقه ویژه اقتصادی پارس بوده‌اید؛ اساسا مدل اداره کردن و توسعه مناطق آزاد را مطلوب‌تر می‌بینید یا مناطق ویژه را؟چرا؟
هر دو دارای اهداف متفاوتی هستند، و نمیتوان آن را بایکدیگر مقایسه کرد. برای مثال منطقه ویژه اقتصادی برای فعالیت های تولیدی به دلیل ورود مواد اولیه و تکنولوژی بدون عوارض گمرکی و صادرات بسیار مناسب است، یعنی مناطق ویژه اقتصادی به تولید کالایی مزیت دارد که کالا در نهایت صادر شود. اما مناطق آزاد متمایز از مناطق ویژه در خدمات، بانکداری، تسهیل روادید و تسهیل تجارت و… هستند.
به نظر شما اصلی‌ترین مانع توسعه و پیشرفت منطقه آزاد انزلی در ترانزیت چیست؟
میزان موفقیت مسیر ایران در ترانزیت به روابط بین الملل در ایران بستگی دارد. اگر روابط مناسب و خوبی با همسایگان و بین الملل داشته باشیم ترانزیت دریایی موفق خواهد بود و اگر روابطی دارای تنش بین ما برقرار باشد، کشور ها حتی با پرداخت هزینه بیشتر مسیر جایگزینی را انتخاب می کنند و مناطق آزاد نمیتواند تاثیری داشته باشد. اگر موضوع سیاسی در جایگاه خوبی قرار داشته باشیم، در مراحل بعد به مسایل فنی، بروکراسی، مسایل اقتصادی و خدمات و شرایط انتقال کالا می پردازد. در حقیقت صرفا مدیریت مناطق تاثیر زیادی در این زمینه ندارد و این موضوع دارای ابعاد بسیار کلان تر در کشور است در منطقه انزلی در مقاطعی اقدامات خوبی در حوزه تعاملات با کشورها و مسایل فنی در حال شکل گرفتن بود.
نقش تحریم‌ها در فلج شدن پروژه‌ها در مناطق آزاد را چگونه می‌بینید؟
تحریم ها بدون شک در تجارت بین الملل ما اثر منفی دارد و هر کشوری قطعا در حین ارتباط با ایران به ریسک ها، هزینه ها و مشکلاتی که ممکن است با آن مواجه شود توجه میکند و طبیعتا در محاسبه اش تاثیر گذار خواهد بود.
اگر سکاندار مناطق آزاد بودید، چه نقشه راهی برای تبدیل این مناطق به مناطق صادرات محور اجرا می‌کردید؟
اگر دریابم که یک اتمسفر کلی برای رونق مناطق آزاد وجود ندارد هرگز چنین مسولیتی را قبول نمیکنم و نمیکردم. فضا و اتمسفر کلی که خارج از اراده دبیر خانه شورایعالی مناطق آزاد است، بسیار دارای اهمیت است و اگر فضای مناسبی وجود نداشته باشد به موفقیت نخواهیم رسید. بنابراین صرفا داشتن برنامه در مسیر رشد، رونق مناطق آزاد و یا عدم موفقیت را تضمین نمیکند. باور به مناطق آزاد،نقش و ظرفیت آنها، توانایی تعدیل سیاست های کلی در زمینه موانع فراتر از مناطق آزاد، برنامه ریزی برای استفاده از ظرفیت بخش خصوصی و حضور افراد شایسته، نکات بسیار مهم حضور افراد در مناطق ازاد است. انسان های شایسته هم به بهترین نحو برنامه ریزی می کنند و هم تجار و بخش خصوصی را برای تجارت، تولید و سرمایه گذاری متمایل می کنن.
شما سهم مهمی از مدیریت‌ها در گیلان را به بانوان اختصاص داده بودید. در این مورد توضیح دهید که استراتژی مدیریتی شما چه بود؟
بانوان تقریبا نصف جمعیت هر کشوری هستند. اعتقاد من این بود که ظرفیت حضور بانوان باید فعال شود و برای فعالسازی این ظرفیت نیاز به دادن ایفای نقش بیشتر ،توسط بانوان داشتیم. در عصر حاضر باید در شرایطی قرار بگیریم که نقش جنسیت عامل تاثیر گذار نباشد و افراد صرفا بر اساس شایسته سالاری در جایگاه های مختلف قرار بگیرند. علاوه براین بانوان به دلیل داشتن نقش کم در جامعه باید با تبعیض مثبت رو به رو باشند تا فرصت رشد برابر با مردان داشته باشند. دولت نیز مدافع حضور بانوان در جایگاه های مدیریتی بود. یکی از مثال های حضور بانوان در جایگاه های مدیریتی به مدیریت ورزش کل کشور، مدیر کل تعزیرات میتوان اشاره کرد.حدودا در مقطعی که من در بوشهر حضور داشتم ۲۰ مدیر خانم داشتیم و مدتی بعد بوشهر در نقش مدیریتی بانوان رتبه اول را داشت و پس از اینکه من در گیلان نیز حضور داشتم، رتبه دوم در سطح کشور را کسب کرد که البته پس از بنده نیز این روند ادامه پیدا کرد.
مناطق آزادی که در کشورهای دیگر وجود دارد چون جبل علی و…چه جیزی باعث شده است که در پیشرفت و توسعه، فاصله زیادی با این مناطق داشته باشیم؟
آنها دارای تمامی مزیت های مورد نظر ما که خواهان داشتن آن بودیم هستند. علاوه براین ممکن است این مناطق فضای کلی اقتصادی مناسب تری برای مراودات با کشورهای دیگر داشته باشند و همچنین ان ها مانند ایران دارای مقررات انبوهی اعم از اداری، اجرایی اقتصادی و… نیستندو سازوکار مقررات گذاری مناسب تری نسبت به ایران دارند. علاوه براین ساختار تصمیم گیری در این کشورها نسبت به ایران ساده بوده و به اندازه کشور ما به دلیل مراجع زیاد دارای پیچیدگی نیست. در نهایت اختیارات مدیران مناطق آزاد در این کشورها بیشتر و دارای استقلال بیشتر نسبت به ایران است که مجموع این مسایل اثرگذار است.
ایده جذب گردشگران جام جهانی قطر در کیش، چرا شکست خورد؟ آیا در این مورد برنامه ریزی شده بود؟
نه برنامه ریزی در این مورد شده بود نه می شد! این ایده به دلایل مختلف اقتصادی نمی توانست محقق شود؛ به عنوان مثال گردشگران برای سفر اولویت بر حضور در قطر، یا کشوری نزدیک به آن با امکانات اعم از خطوط هوایی مناسب با استاندارد جهانی، جانبی، حمل و نقل، هتل، مالی، رفاهی و آزادی های اجتماعی دارند. در ایران هیچ کدام از این شرایط را نداشتیم و اگر قصد این چنین فعالیتی را داشتیم باید حداقل پنج سال گذشته برای آن اقدامات خود را آماده می کردیم. بنابراین این ایده صرفا در حد یک شوخی بوده است و موضوعی که ما آمادگی آن را نداشتیم نباید مطرح میکردیم.
شما مدتی، قائم مقام پارس جنوبی بودید؛ آیا میتوان با راه اندازی یک منطقه آزاد انرژی محور، بورس انرژی را در مناطق آزاد راه اندازی کرد و از فواید آن برای کشور بهره‌مند شد؟
ضرورتی برای انجام این فعالیت وجود ندارد و منطقه ویژه از نظر سرمایه گذاری و تولید برای این موضوع کافی است که البته ممکن است نیاز به اصلاحات کمی در قوانین داشته باشد. یکی از مشکلات مناطق ویژه این است که مدیرعامل سازمان مسئول منطقه آزاد را دبیر خانه منطقه آزاد به دولت پیشنهاد می دهد و تصویب می شود اما در مناطق ویژه اشخاص توسط دستگاه متولی تعیین می شوند.
چرا پروژه اتصال راه آهن رشت به آستارا با سرعت لاکپشتی پیش میرود و اساسا اولویت نیست؟
پروژه آستارا به آستارا پروژه ای انجام شده است که باید به ایستگاهی در شبکه راه آهن ایران که نزدیک ترین آن رشت است، متصل شود. علت زمانبری آن بستگی به روابط ما با ان کشور ها دارد قرار بود کشور آذربایجان ۵۰ درصد فایننس این پروژه را انجام دهد اما عملیاتی نشد و این عملیاتی نشدن تابع روابط سیاسی بین روسیه و ایران و آذربایجان بود. مبلغ 500 میلیون دلار وام مصوب شد که از طرف آذربایجان داده شود اما به دلیل شرایط سیاسی بین ایران و جمهوری آذربایجان عملی نشد.
چهار سال نخست دولت آقای روحانی یعنی دولت یازدهم، چهار سال طلایی و پر از آرامش در اقتصاد ایران محسوب می‌شود.اساسا ثبات اقتصادی از جمله تورم تک رقمی، نرخ ثابت ارز چه تاثیری بر جذب سرمایه‌گذار خارجی، توسعه اقتصادی و همچنین پیشرفت مناطق آزاد دارد؟
در این موضوع متولیان اقتصادی در همان زمان اطلاعات دقیق تری ارائه می دهند. اما در آن چهارسال شرایط اقتصادی و اجتماعی خوبی در کشور و بین مردم از لحاظ اقتصادی ،اجتماعی وجود داشت و در آن چهار سال اول فعالیت های خوبی شکل گرفت. در حقیقت بیش از چیزی که وجود داشت امیدواری وجود داشت و باعث تحرک و رفتارهای اجتماعی بین مردم بود اما این موضوع در چهار سال دوم تلاش برای امیدواری داشتیم اما اتفاقات بین المللی، خروج آمریکا از برجام و مسایل مختلف میزان امید بین مردم را کاهش داده بود.
